อติทูเร นิสินฺโน สเจ กเถตุกาโม อุจฺจาสทฺเทน กเถตพฺพํ โหติฯ อจฺจาสนฺเน นิสินฺโน สงฺกรํ กโรติฯ อุปริวาเต นิสินฺโน สรีรคนฺโธ วายติฯ อุนฺนตปฺปเทเส นิสินฺโน อคารวํ กโรติฯ อติสมฺมุเข นิสินฺโน จกฺขุนา จกฺขุํ ปหริตฺวา ทฏฺฐพฺพํ โหติฯ อติปจฺฉา นิสินฺโน คีวํ ปริวตฺเตตฺวา ทฏฺฐพฺพํ โหติฯ อิติ นิสชฺชาโทสํ วชฺเชตฺวา นิสินฺโน)ฯ เอวมาหฯ ภนฺเต อิมํ ธาตุํ มยฺหํ เทถฯ มหนฺตํ ปูชาสกฺกรํ กตฺวา ปริหรามีติฯ ภทฺทกํ มหาราช อิมาย ธาตุยา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธรมาโนเยว วฺยากรณํ อกาสิฯ ตุมฺหากํ วํเส ชาโต กากวณฺณติสฺโส นาม ราชา อิมสฺมิํ ทีเป มหาวาลุกคงฺคาย ทกฺขิณตีเร เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิยา มตฺถเก ปติฏฺฐเปตฺวา มหนฺตํ ถูปํ กริสฺสตี’ติ วตฺวา สตฺถา ตตฺถ สมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา ปญฺจสตขีณาสเวหิ สทฺธิํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา คโตฯ ตสฺมา คณฺหถ มหาราชา’ติ วตฺวา ธาตุํ อทาสิฯ

ราชา ธาตุํ คเหตฺวา จตุรสฺสปลฺลงฺเก ธาตุกรณฺฑกํ นิทหิตฺวา กรณฺฑเก ธาตุํ ปติฏฺฐาเปตฺวา ตํ กุมุทปตฺตสนฺนิหมงฺคลสินฺธวยุตฺตรเถ ฐเปตฺวา สมนฺตา อารกฺขํ สํวิทหิตฺวา (ราชา ธาตุํ คเหตฺวา) ปญฺจงฺคตุริเย ปคฺคณฺหาปยมาโน ปจฺฉา อาคจฺฉตุ’ติ มหาชนสฺส สาสนํ วตฺวา มหาเทวตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา? ตุมฺเห ภนฺเต, ธาตุยา อุปฏฺฐานํ กโรนฺโต อาคจฺฉถา’ติ อาหฯ เถโร ตสฺส กถํ สุตฺวา;’มหาราช อยํ ธาตุ ปรมฺปรา อาคตาฯ อหํ ภควโต ธมฺมภณฺฑาคาริกอานนฺทตฺเถโร วิย อิมํ ธาตุํ ปริหริสฺสามี’ติ วตฺวา อตฺตโน ปจฺจยทายกํ กุฏุมฺพิกํ อาปุจฺฉิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ธาตุํ อุปฏฺฐหิยมาโน ปจฺฉโต ปจฺฉโต คจฺฉติฯ ราชา ธาตุํ คเหตฺวา อนุปุพฺเพน มหาคามํ ปตฺโต มหาเสนคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา นครํ อลงฺกราเปหี’ติ อาหฯ โส นคเร เภริํ จราเปตฺวา อฏฺฐารส วีถิโย สมฺมชฺชนฺตุ, ปุณฺณฆเฏ ฐเปนฺตุ, ธชปตากาทโย อุสฺสาเปนฺตุ, โตรณานิ อุสฺสาเปนฺตุ, ปญฺจวณฺณานิ ปุปฺผานิ

โอกิรนฺตุ, สกลนครํ อลงฺกโรนฺตุ, คนฺธมาลาทโย คเหตฺวา สุทฺธุตฺตราสงฺคา หุตฺวา สกลนาครา ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺตุติ อาณาเปสิฯ ตโต มหาชโน สพฺพตุริยานิ โฆสาปยมาโน คนฺธมาลาทิหตฺโถ ปฏิปถํ นิกฺขนฺโตฯ เทวมนุสฺสา ภิกฺขุภิกฺขุนิโย อุปาสโกปาสิกา อปฺปมาณา อเหสุํฯ (คนฺธมาลาทิ ปุณฺณฆฏสมุสฺสิตธชากิณฺณา) ปริสา เวลุกฺเขปสหสฺสานิ ปวตฺตยิํสุฯ สุคนฺธวาตาภิฆาตสมุทฺทโฆโส วิย สกลนครํ เอกนินฺนาทชาตํฯ โส ราชา นคเร พนฺธนาคาเร สพฺพสตฺเต พนฺธนา มุญฺจนฺตุ, ธมฺเมน สเมน อนุสาสนฺตุติ วตฺวา ธาตุํ คเหตฺวา อตฺตโน นครํ ปเวเสตฺวา อตฺตโน ราชนิเวสนํ อาคนฺตฺวา นาฏกีนํ สญฺญมทาสิ ธาตุํ วนฺทนฺตุติฯ นาฏกี นานาภรเณหิ ปติมณฺฑิตา ราชเคหโต นิกฺขมิตฺวา ธาตุํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน หตฺถคตานิ ตุริยภณฺฑานิ สาธุกํ ปคฺคณฺหิตฺวา มหนฺตํ ปูชมกํสุฯ

ตโต วฑฺฒกิํ ปกฺโกสาเปตฺวา ราชนิเวสนโต นาติทูเร นาจฺจาสนฺเต สุภุมิตเล ธาตุฆรํ การาเปตฺวา มาลากมฺมลตากมฺมาทิํ ปติฏฺฐาเปตฺวา ธาตุฆเร วิจิตฺตมณฺฑปํ การาเปตฺวาน สตฺตรตนมยํ ธาตุกรณฺฑกํ การาเปตฺวา ธาตุกรณฺฑเก ธาตุํ ฐเปตฺวา รตนปลฺลงฺก มตฺถเก ธาตุํ ฐเปตฺวา อุปริ วิจิตฺตวิตานํ พนฺธิตฺวา สาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน มหนฺตํ ธาตุปูชํ อกาสิฯ มหาชนา คนฺธมาลํ คเหตฺวา มาสสฺส อฏฺฐูโปสถทิวเส ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ อกํสุฯ ธาตุโต รํสิโย สมุคฺคจฺฉนฺติฯ มหาชนา วิมฺภยชาตา สาธุการํ กโรนฺติฯ โสมนสฺสภูตา สกลนครวาสิโน พุทฺธารมฺมณ ปีติํ คเหตฺวา ทิวเส ทิวเส ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺตา วีตินาเมนฺติฯ ปญฺจสีลานิ รกฺขนฺติ, พุทฺธมามกา ธมฺมมามกา สงฺฆมามกา หุตฺวา สรณานิ คจฺฉนฺติฯ ราชา มหาชนสฺส โอวทติฯ ‘‘เมตฺตํ ภาเวถ, กรุณํ มุทิตํ อุเปกฺขํ ภาเวถ, กุเล เชฏฺฐาปจายนกมฺมํ กโรถา‘‘ติฯ โอวทิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺสปิ จตฺตาโร ปจฺจเย คงฺคาย มโห-ฆปฺปวตฺตนกาโล

วิย มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ มาตาปิตุฏฺฐาเน ฐตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ สงฺคณฺหิฯ มหาชนา ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา เยภุยฺเยน ตสฺมิํ กาเล มตา สคฺคํ คตาฯ

กลฺยาณวคฺคมฺหิ ปติฏฺฐิตา ชนา,

ทานาทิ ปุญฺญานิ กริตฺว สพฺพทา;

จุตา จุตา สพฺพชนา สุมานสา,

คตา อเสสํ สุคติํ สุเภ รตาฯ

ราชา ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺโต มหคาเม วิหาสิฯ เตน ปติฏฺฐาปิตวิหารา กเถตพฺพา? กถํ? เลนวิหารํ จนฺทคิริวิหารํ โกฏิปพฺพตวิหารํ นครงฺคณวิหารํ เสลกา วิหารํ ตลากาวิหารนฺติ เอวมาทโย วิหาเร ปติฏฺฐาเปตฺวา ติปิฏกมหาอริฏฺฐตฺเถรสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา มหาวิหาเร นิยฺยาเทสิฯ เอวํ โส ราชา ยาวชีวํ ธาตุํ ปริหริตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมญฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ ยฏาลติสฺส กุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา; ตาต ติสฺส, อมฺเหหิ ปริหริต นลาฏธาตุ ปูเชหี’ติ ธาตุวํสํ กเถตฺวา ปุตฺตํ อนุสาสิตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺคปุรํ คโตฯ

ราชา มหานาควโร ยสสฺสิ,

กตฺวาปิ รชฺชํ มติมา สุสทฺโธ;

มาเนตฺว สงฺฆํ จตุปจฺจเยหิ,

อคา อโสโก วรเทวโลกํ;

ตสฺส ปุตฺโต ยฏาลติสฺสกุมาโร ปิตุ อจฺจเยน ปิตรา วุตฺตนิยาเมเนว ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กาเรสิฯ โส’ปิ ทิวสสฺส ตโย วาเร ธาตุปฏฺฐานํ กโรนฺโต รชฺชํ กาเรตฺวา จิรํ วิหาสิฯ อิมินา’ปิ ปติฏฺฐาปิตวิหารา กเถตพฺพา; ธมฺมสาลวิหารํ มหาธมฺมสาลวิหารํ เสลาภยวิหารนฺติ เอวมาทโย

ปติฏฺฐาเปตฺวา-ติปิฏกมหาอริฏฺฐตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก ติปิฏกมหาอภยตฺเถโร อุปราชสฺส มหานาคสฺส อยฺยโกฯ ตสฺส เถรสฺส ทกฺขิโณทกํ อทาสิฯ โส’ปิ ราชา ยาวชีวํ ธาตุํ ปริหริตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมญฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ โคฐาภยกุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา’ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺโต อปฺปมตฺโต โหหี’ติ วตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติฯ

ยฏฺฐาลโก นาม มหามหีปติ,

มหาชนสฺสตฺถกโร คุณาลโย;

โส ธาตุปูชํ วิปุลํ อเนกธา,

กตฺวา คโต เทวปุรํ อนินฺทิโตฯ

ตสฺส ปุตฺโต โคฐาภยกุมาโร ปิตุ อจฺจเยน ปิตรา วุตฺตนิยาเมเนว ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กตฺวา โคฐาภย มหาราชา หุตฺวา รชฺชํ กโรนฺโต กาจรคาเม ทสภาติเก ราชาโน ฆาเตตฺวา ทณฺฑกมฺมตฺถาย โคฐาภยมหาเถรสฺส หตฺโถฏฺฐชนปเท วสนฺตสฺส มตฺติกเลนวิหารํ ขีรสาล วิหารํ นาคมหาวิหารํ กุมฺภเสลวิหารํ เจติยปพฺพตวิหารํ สานุปพฺพตวิหารํ กณิการ เสลวิหารํ อมฺพเสล วิหารํ ตินฺทุกเลน วิหารํ กรณฺฑกวิหารํ โคธสาลวิหารํ วาลุกติตฺถวิหารนฺติ เอวมาทโย คงฺคาย ปรตีเร ปญฺจสตวิหาเร โอริมตีเร ปญฺจสตวิหาเร จา’ติ วิหารสหสฺสํ กาเรตฺวา อตฺตโน สทิสนามสฺส โคฐาภยตฺเถรสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา อทาสิฯ โส ยาวชีวํ ธาตุปูชํ กตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมญฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ กากวณฺณติสฺส กุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาลิงฺคิตฺวา;’ตาต ติสฺส, อยํ นลาฏธาตุ อมฺหากํ ปรมฺปราย อาคตาฯ ตฺวํ กิร ธาตุํ คเหตฺวา มหาคงฺคาย ปสฺเส เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิยา มตฺถเก ปติฏฺฐาเปตฺวา สงฺฆารามํ การาเปสฺสสี’ติ สตฺถา ชีวมาโน วฺยากรณมกาสิฯ ตสฺมา ตฺวํ อิมํ ธาตุํ คเหตฺวา มมจฺจเยน ตสฺมิํ ฐาเน ปติฏฺฐาเปหี’ติ ปุตฺตํ อนุสาสิตฺวา กาลกิริยํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติฯ

โคฐาภโย

นาม มหีปติสฺสโร,

มหาชเน โตสยิ อปฺปมตฺโต;

โส ธาตุปูชํ วิปุลํ กริตฺวา,

อคา อโสโก วรเทวโลกํฯ

มหานนฺโท มหาปญฺโญ จนฺทคุตฺโต พหุสฺสุโต;

ภทฺทเสโน มหาเถโร ภทฺทธมฺเม วิสารโทฯ

ชยเสโน จ โส วีโร เถโร โส สงฺฆรกฺขิโต;

เทวตฺเถโร จ เมธาวี รกฺขกา ธาตุ ภทฺทกาฯ

อุปราชา มหานาโค ยฏฺฐาลโก มหาพโล;

โคฐาภโย มหาปุญฺโญ กากวณฺโณ จ วีริยวาฯ

เอเต เถรา จ ราชาโน ปุญฺญวนฺโต สุมานสา;

ธาตุ ปรมฺปรานีตา ธาตา ธาตุสุโกวิทาฯ

กสฺสปาทีนเถรานํ ปรมฺปรายมาคตา;

มหานาคาทิ หตฺถโต ยาว ติสฺสมุปาคตาฯ

อิติ อริยชนปฺปสาทนตฺถาย กเต ธาตุวํเส

ธาตุปรมฺปรา กถา นาม

ตติโย ปริจฺเฉโทฯ

4.